W ostatnich dziesiątkach lat XII i przez cały XIII wiek diecezja wrocławska przeżywa znaczny i wszechstronny rozwój. Mimo iż okres ten wypełniają liczne burze, niepokoje, powikłania i trudności, nawet ostre i przewlekłe konflikty, czas ten nazywany jest w dziejach diecezji okresem wielkich biskupów. Na stolicy wrocławskiej zasiadali wówczas po wybitnym i zasłużonym Walterze z Malonne ( 1149-1169) głównie Polacy:
Żyrosław II (1170-1198), który zakończył rozpoczętą przez poprzednika budowę romańskiej katedry i gościł w diecezji legatów papieskich przybyłych w sprawie realizacji reformy Kościoła;
Jarosław (1198-1201) inicjator znacznego pocztu biskupów wywodzących się z książęcego rodu piastowskiego, dążący do niezależnego księstwa biskupiego na Śląsku;
Cyprian (1201-1207) norbertanin prekonizowany w 1198 r. biskupem lubuskim, a następnie jako pierwszy z rządców nadodrzańskiej diecezji wybrany drogą postulacji kapituły katedralnej na biskupstwo wrocławskie;
Wawrzyniec (1207-1232) zwolennik reform kościelnych i uczestnik IV Soboru Laterańskiego w 1215 r.,
Tomasz I (1232-1268) bojownik o immunitet kościelny i kolonizator ziemi nysko-otmuchowskiej po straszliwym najeździe tatarskim w 1241 r.,
Tomasz II Zaremba (1270-1292) inicjator diecezjalnego ustawodawstawa synodalnego, uczestnik Soboru Lyońskiego w 1274 r., toczący zwycięski spór z Henrykiem IV Probusem o suwerenność Kościoła wobec władzy książęcej oraz
Jan Romka (1292-1301) niezmordowany obrońca polskich interesów narodowych i niezależności Kościoła.
Zwłaszcza trzej z nich kolejno po sobie zasiadający: Wawrzyniec, Tomasz I i Tomasz II, swymi długimi rządami wypełnili całe stulecie, reprezentując i konsekwentnie realizując jeden i ten sam program. Jednomyślnie dążyli bowiem do wyzwolenia się spod władzy książęcej, aby w ten sposób umocnić rolę i znaczenie Kościoła na Śląsku. Każdy z nich przedstawiał w swej osobie całe jedno pokolenie (rządzili bowiem 25, 36 i 25 lat), cały wielki rozdział w historii biskupstwa, a jednocześnie w zgodnym i konsekwentnym działaniu wszyscy trzej tworzyli pewną całość, tak jakby pochodzili z jednej szkoły, szkoły wielkich książąt śląskiego Kościoła XIII w.