Szkoła Katedralna we Wrocławiu należy do najstarszych ośrodków edukacyjnych na ziemiach polskich. Jej powstanie wiąże się z ustanowieniem biskupstwa wrocławskiego, co miało miejsce w 1000 roku podczas zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to utworzono pierwszą polską organizację kościelną. Pierwsze wzmianki o funkcjonowaniu szkoły pochodzą jednak z XII wieku. Historycy przyjmują, że formalna działalność szkoły rozpoczęła się najprawdopodobniej za czasów biskupa Waltera z Malonne (1149-1169), który pochodził z Lotaryngii i przyniósł ze sobą zachodnie wzorce organizacji kościelnej i edukacyjnej. Mógł on wprowadzić bardziej systematyczną formę nauczania, wzorowaną na szkołach funkcjonujących w zachodniej Europie.
W początkowym okresie swojego istnienia szkoła wrocławska była instytucją skromną, służącą głównie potrzebom katedry i lokalnego duchowieństwa. Jej znaczący rozwój nastąpił w pierwszej połowie XIII wieku, co wiązało się z kilkoma czynnikami:
Szkoła Katedralna we Wrocławiu, podobnie jak inne tego typu instytucje, była kierowana przez scholastyka - członka kapituły katedralnej odpowiedzialnego za edukację. Do połowy XIII wieku znamy kilku scholastyków wrocławskich, m.in.:
Scholastyk zazwyczaj nie prowadził samodzielnie wszystkich zajęć, lecz nadzorował pracę szkoły i wyznaczał nauczycieli. Bezpośrednie nauczanie powierzano często młodszym duchownym, określanym jako magistri scholarum.
W szkole wrocławskiej, jak w innych szkołach katedralnych tego okresu, program opierał się na nauczaniu siedmiu sztuk wyzwolonych. Z zachowanych dokumentów wiemy, że szczególny nacisk kładziono na:
Z quadrivium największe znaczenie miała muzyka, ze względu na jej zastosowanie w liturgii. Nauczano również podstaw astronomii, potrzebnej do ustalania kalendarza kościelnego.
Ważnym elementem wspierającym działalność szkoły była biblioteka katedralna. Z inwentarzy i wzmianek w dokumentach wiemy, że do połowy XIII wieku biblioteka wrocławska posiadała kilkadziesiąt woluminów, co na owe czasy było znaczącym księgozbiorem. Obejmował on:
Szkoła wrocławska kształciła przede wszystkim przyszłych duchownych dla diecezji wrocławskiej, ale przyjmowała również synów miejscowej szlachty i patrycjatu miejskiego. Wśród jej absolwentów z tego okresu znajdowali się późniejsi kanonicy wrocławscy, a także urzędnicy książęcy. Szczególną rolę odegrała szkoła w procesie polonizacji i chrystianizacji Śląska, choć w XIII wieku rozpoczął się już proces jego stopniowej germanizacji, co z czasem wpłynęło również na charakter szkoły.
Do połowy XIII wieku Szkoła Katedralna we Wrocławiu stała się najważniejszym ośrodkiem edukacyjnym na Śląsku i jednym z wiodących w Polsce. Odegrała kluczową rolę w kształtowaniu elit intelektualnych regionu i przygotowaniu kadr dla administracji kościelnej i świeckiej.
W tym okresie Wrocław, jako stolica dzielnicy śląskiej, zyskiwał na znaczeniu politycznym i gospodarczym, co również przyczyniało się do rozwoju szkoły katedralnej i wzrostu jej prestiżu.