Ars Magica

W I połowie XIII wieku Księstwo Śląskie administracyjnie bazowało jeszcze na kasztelaniach, ale masowe osadnictwo książęce i kościelne mocno ten obraz zmieniało. W odróżnieniu od innych dzielnic, gdzie siła możnowładców mocno konkurowała z książęcą, na Śląsku to głównie książę (i biskup wrocławski) skupiali największy majątek, dobra i władzę.

Kasztelanie księstwa:
Krosno, Nowogród, Głogów, Bolesławiec, Grodziec, Wleń, Świny, Legnica, Ścinawa, Sądowel, Strzegom, Bardo, Otmuchów, Ryczyn

Gród obronny w Górach Bardzkich, nad przełomem Nysy, kasztelania zarządzana przez rycerzy polskich (Sobiesław w 1203, Dzierżko-Peregryn w 1223, Bogusław Jarosławowic w 1261, Jan syn Żerzucha w 1269, Jarosław Mroczkowic z Owiesna w 1283), kaplica przekazana Joannitom (1189 przez biskupa Żyrosława II) a potem (1210) kanonikom (Augustianom) z Kamieńca Ząbkowickiego. Cudowna figurka Maryi. Po 1300 roku Bardo zyskuje status miejski. Bolko II wznosi na Górze Bardzkiej zamek murowany (1301) i odsprzedaje Cystersom z Kamienia Ząbkowickiego teren grodu.

Kształt grodziska przypomina elipsę otoczoną wałem ziemnym z wewnętrznym dziedzińcem. Kasztel otaczały wały szerokości 20 metrów i wysokości 9 metrów z drewnianą palisadą. Całość otacza fosa (5m głębokości) zasilana wodą z Nysy. Na terenie kasztelanii znajduje się wspomniana kaplica-kościół (aura Dominion 3).

Podgrodzie w czasach nam współczesnych jeszcze się rozbudowuje, ale jest również obwarowane i otoczone płytszą fosą. Głównie zamieszkują go rolnicy uprawiający pobliskie pola na lewym brzegu Nysy, rzemieślnicy i kupcy.

Około 6 h pieszo (28 km) z Alba Amnis do Barda przez wieś Brzeźnicę - małą leśną osadę (Birkendorf) należącą do kasztelana z Barda.

• Lato 1220 - mag Ambroż z towarzyszami wezwany do kasztelana Sobiesława na poszukiwania zaginionej córki
• Lato 1221 - magowie Bohumil i Dalegor wezwani by ratować wieśniaków z zalanych przez Nysę wiosek

Wioska osadników niemieckich z Frankonii, Turyngii i Szwabii ufundowana przez Bolesława Wysokiego. Wieś założona na prawie Waldhufendorf. Każdy osadnik otrzymał łan ziemi do wykarczowania i na pożytek leśny (24 ha). Do 1230 roku wieś zwolniona jest z podatków książęcych. Zasadźca wioski (w 1220 jest nim Hermann) posiada 3 łany i jest formalnie Wójtem Langenbielau, sam wywodząc się z ubogiego rycerstwa ze Szwabii. Wieś jest więc wsią książęcą. Dopiero w 1288 roku książę Henryk IV odda dochody z 48 łanów Biskupowi Wrocławskiemu na poczet kapituły kolegiackiej przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu.

To najbliżej położone osada od siedziby Zgromadzenia - około godziny wędrówki (4 km).

Rychbach, Reichenbach. Po roku 1200 Rychbach był już sporym miasteczkiem jak na owe czasy. Całkiem niedawno wybudowano nowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jerzego. Miasteczko położone jest nad rzeką Piławą. Otoczone murami posiada całkiem spory rynek i przemyślaną zabudowę. Na rynku funkcjonują sukiennice, poza tym cech rzeźniczy ma tu swoje jatki, co miesiąc odbywają się targowiska, a miasto posiada własną radę i włodarza, wójta i ławę rozsądzających kwestie cywilne i karne.

Rychbach jest miasteczkiem położonym najbliżej Alba Amins. Wystarczy 2.5 godziny raźnego chodu, by z okolic Ciemnego Jaru w którym znajduje się Zgromadzenie, dojść pod bramę Kościoła św. Jerzego w Rychbachu.

Miasto na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej, położone na zachód od kasztelanii w Bardzie (niecała godzina pieszej wędrówki, 3,5 km). Dekadę temu przybyli tu tłumnie osadnicy Saksońscy, miasto więc rozkwitło i jest znacząco większe od Barda, gdzie poza warownym zamkiem i zabudowaniami podgrodzia nie ma w zasadzie nic.

Przyłęk leży na szlaku handlowym z Wrocławia do Pragi i jest istotnym ośrodkiem miejskim. By dostać się na rynek we Frankenbergu z siedziby Przymierza trzeba wpierw dotrzeć do Barda i stamtąd ruszyć szlakiem na zachód. Około 30 km i 7 godzin marszu.

Wiekowy kasztel, siedziba starej kasztelanii Gramolin z przyległą dużą wsią. Wieś owa należy od 1190 roku do wrocławskich Kanoników Regularnych z klasztoru NMP na Piasku. W ubiegłym stuleciu wieś należała do kasztelana Jana z Grodka i mieściła dwór rycerski. Kasztelania zostanie wkrótce przeniesiona do Świdnicy (1267) i od tej daty warownia opustoszeje. Wieść Grodziszcze jest wsią książęcą i zamieszkaną głównie przez ludność pochodzenia śląskiego. W roku 1288 wieś zostanie oddana nowo ufundowanej Kolegiacie Świętego Krzyża we Wrocławiu (Henryk IV Probus), a 4 lata później przekazana Cystersom z Krzeszowa (Bolko I Świdnicki)

Wieś i zamek leżą blisko siedziby Alba Amnis, około 2,5 godziny marszu (11 km) przez wzgórza, lasy i wieś Ostroszowice sąsiadującą z Grodziszczem.

Kamenz. Ród Pogorzelów posiadał tu swoją warownię już w 1200 roku, a okoliczne ziemie były ich własnością. Przed rokiem 1210 osiedlili się tutaj augustianie z wrocławskiego kościoła na Piasku (Kanonicy Regularni św Augustyna). Książę Henryk ofiarował im, celem zagospodarowania, 150 łanów lasu, a właściciele okolicznych terenów, rody Pogorzelskich i Dzierżysławiców, dalsze ziemie. Do nowozałożonego klasztoru przynależy kilkadziesiąt okolicznych wiosek, a także parafia kasztelańska w Bardzie.

Wrocławska kapituła NMP na Piasku za inicjatywą opata Alarda (1198 – 1208) rozpoczęła reformę arrowezjańską. Były proboszcz Wincenty z Pogorzeli i kilku jego zwolenników przeciwstawia się tej reformie. Biskup Wrocławski Wawrzyniec jako rozwiązanie decyduje o przeniesieniu ich do Kamieńca oczekując sprawnego zarządzania klasztorem. Przeciwnicy surowszej dyscypliny udali się do Kamieńca Ząbkowickiego, gdzie około 1208 r. w dobrach rodowych panów na Pogorzeli założyli własną propozyturę. Jej przełożonym został Wincenty, który wykorzystawszy fundacje świeckie i duchowne doprowadził w krótkim czasie klasztor kamieniecki do rozkwitu. Największym donatorem był brat Wincentego, komes Janusz, który w 1216 r. nadał cztery wsie, tworząc trwałą podstawę materialną egzystencji placówki. Darczyńcami byli również krewni Wincentego ze znakomitego rodu rycerskiego herbu Grzymała

Przy przeprawie brodowej na Nysie, nieopodal kompleksu budynków zakonnych pojawiają się pierwsze zagrody chłopów na służbie rodu Pogorzelów.

Z Alba Amnis pieszo można dotrzeć do Kamieńca w 7 godzin idąc szlakiem przez Grodziszcze, wieś Sadlno (Ząbkowice)

Inaczej Falkenberg. Osada targowa, miejsce spotkań lokalnych kupców i rzemieślników, z placem targowym, na którym handlowano dobrami z okolicznych wsi oraz towarami przewożonymi między większymi ośrodkami, jak Wrocław czy Praga. Niemodlin ulokowany jest na szlaku handlowym między tymi grodami, na przeprawie brodowej przez Ścinawę Niemodlińską, na jej lewym brzegu.

Osada w I poł XIII w. jest całkiem spora, otoczona wałem ziemnym i prostą palisadą. Mieszkańcy Niemodlina to głównie rolnicy, rzemieślnicy (kowale, garncarze, cieśle) i handlarze. W osadzie działają lokalne warsztaty produkujące narzędzia oraz podstawowe wyroby dla okolicznej ludności.

Istnieje też kilka karczm i jeden przytułek dla pielgrzymów prowadzony przez duchownych z kościoła parafialnego Wniebowzięcia NMP.

Kościół NMP - Według legend, św. Wojciech miał tu postawić kościół, co czyni z Niemodlina ważny ośrodek religijny na tym terenie. Książę Kazimierz I Opolski nadał kościół rodowi Kotowiczów i powierzył patronat nad tą świątynią. W tym okresie jest to kościół parafialny, korzystający z dochodów ze wsi podarowanych przez Kotowiczów. Kościół jest wybudowany w skrajnej, zachodniej części osady.

Cmentarz - poza umocnieniami miasta, na północ w niewielkiej dąbrowie jest ulokowany na wyświęconej ziemi parafialny cmentarz.

Wieża obronna - murowana wieża mieszkalna usytuowana na niewielkim wzniesieniu pośród rozlewisk rzeki Ścinawy Niemodlińskiej. Zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 4,75x9m z otoczaków łączonych gliną. Otaczała ją nawodniona fosa. Fundatorem był książę Kazimierz, a ród Kotowiczów wzniósł zabudowania drewniane i niewielką palisadę. Zameczek był odseparowany od osady, zajmował wzniesienie na lewym brzegu rzeki, a osada rozciągała się nieco dalej na zachód, na suchym terenie, około 100 kroków od wzniesienia.

W roku 1219 w wyniku pożaru zawaliły się zabudowania drewniane i część palisady, a kamienna wieża wymaga gruntownego remontu. W wypadku zginęli zarządcy - Kotowicze, a książę Kazimierz przekazał opiekę nad parafią, wsią Niemodlińską i warownią tymczasowo w ręce Imbram Gniewomirowic z Pożarzysk.

Inaczej Weigansdisdorff, a później Weigelsdorf. Biskup wrocławski Wawrzyniec w czerwcu 1219 wyznaczył daninę dziesięciny z Ostrossovichi którą odtąd miała trafiać do Gogołowa (Goglau) do parafii kościoła św. Marcina. De facto więc wieś w owym czasie należy do dóbr biskupów Diecezji Wrocławskiej. W ubiegłym stuleciu wioska należała do ubogiego rodu rycerzy Wigandów, ale finalnie przeszła w ręce Kościoła. https://www.digitale-sammlungen.de/de/view/bsb10000776?page=129

Wieś leży blisko siedziby Alba Amnis, około 1,5 godziny marszu (7 km) przez lasy.

Gród Ryczyn powstał pośrodku lasu. Otaczał go pierścieniowaty wał wysoki na 4–5 m, a szeroki na 8 m. Obwód grodziska wynosił ok. 600 m. Budowa grodu na bagnach musiała trwać dziesiątki lat i wymagała przygotowań mających zabezpieczyć gród przed podtopieniami. W Ryczynie na rozkaz Mieszka I wzniesiono drugi kościół na Śląsku, podlegający od 1000 roku pod biskupstwo Wrocławskie. W XII w funkcjonuje tu kasztelania. Pierwszym formalnym kasztelanem (1203-1223) był Imbram Gniewomirowic z rodu Ilkowiców. Po nim (1224-1232) komes Jarosław Jarachowic z panów na Pogorzeli.

By z Alba Amnis dotrzeć do grodu nad Odrą, trzeba pokonać jakieś 80 km pieszo, co czyni 18 godzin rześkiej wędrówki. Najbezpieczniejsza droga wiedzie przez Dzierżoniów, Strzelin i Oławę.

Stregoviense - Strzegom jako gród i osada podlegał bezpośrednio władzy księcia Henryka, sprawowanej pośrednio przez kasztelana. Jednakże obok władzy książęcej faktyczny wpływ i kontrolę w Strzegomiu posiadają Joannici, których komturia obwarowana murami znajduje się w obrębie drewnianego grodu miejskiego. Sam Strzegom w owym czasie nie jest obwarowany.

Joannici obecni w Strzegomiu już od końca XII wieku posiadają własne dobra ziemskie, co czyni ich obecność w mieście ważną częścią lokalnej struktury władzy i własności. Zakon - otrzymując swoje tereny często z darowizn książęcych - działa autonomicznie. A więc prawa Joannitów i władza księcia istnieją obok siebie, ale kolidują, gdyż zakon działa na podstawie osobnych praw i przywilejów przyznanych przez księcia i Kościół.

Na Górze Krzyżowej wznoszącej się nad miastem. zbudowany jest warowny kasztel, centrum administracyjne władzy książęcej, skąd przy dobrej pogodzie rozciąga się piękny widok na Góry Sowie, wznoszące się na południu za Świdnicą. Kasztelanią Strzegomską włada ród Ilkowiców, a obecnym kasztelanem od długiego czasu jest Imbram Gniewomirowic (ojciec Przecława)

Strzegom to dynamicznie rozwijający się ośrodek na Szlaku Solnym. Osada nad rzeką Strzegomką rozrosła się do rozmiarów miasteczka. Jej błotniste ścieżki i drewniane chałupy kontrastują z czystym i zorganizowanym, Klasztorem Joannitów i ich szpitalem. Funkcjonuje tu targowisko, dość licznie odwiedzane przez podróżujących kupców z Wrocławia.

By dotrzeć do Strzegomia z Alba Amnis, należy przez Bielawę udać się traktem do Świdnicy, a stamtąd kierować się na północny-zachód ku brodowi na Pełcznicy i prostym szlakiem ku Strzegomiowi przez lasy. Wprawny piechur dotrze tam w 12 godzin podróżując latem, zwykle dwa dni z przystankiem w Świdnicy. Konny zrobi tę trasę w jeden dzień.

Gród kasztelański należąca do biskupstwa Wrocławskiego z pięcioma okręgami grodowymi, położony nad rzeczką Ślęzą (Scelenze). W latach 1213-1216 przebywa na zamku grodowym Jadwiga von Andechs-Meran żona Jędrzycha I Brodatego. Przy zamku grodowym na wzgórzu funkcjonowała kaplica zbudowana jeszcze w XI w. Zamek faktycznie pełni funkcję obronną, otaczają go nie tylko drewniano-ziemne wały, ale jedyna w swym rodzaju pochyła kamienna palisada. Do grodu chętnie przyjeżdża książę Jędrzych i gości tu dość często

W wieku XIII Niemcza znacząco się rozbudowuje stając się grodem miejskim. Formalnie jednak lokację miejską na prawie magdeburskim przeprowadzono w 1282 roku z rozkazu księcia Henryka IV Probusa.

Po śmierci Henryka IV nowy murowany zamek powstał na stromym wzniesieniu od wschodniej strony otoczonego rzeką Ślęzą na rozkaz Bolka I Świdnickiego. Miasto zostaje opasane murami miejskimi, połączonymi z murami zamku.

By z Alba Amnis dotrzeć do zamku i grodu w Niemczy, trzeba pokonać około 25 km pieszo, co czyni 6,5 godzin wędrówki, ruszając przez Bielau w stronę Pilawy i dalej na północny-zachód.